“De oudere migranten die deelnamen gingen van losse individuen naar vrienden en uiteindelijk naar een hechte gemeenschap die middelen deelt, voor elkaar zorgt en samen leert.” (Projectleider initiatief Rotterdam 2024)
Migratie en veroudering zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vandaag de dag telt Nederland een aanzienlijk aantal oudere migranten. Helaas leven velen van hen geïsoleerd en voelen oudere migranten zich vaker en sterker sociaal en emotioneel eenzaam dan ouderen die in Nederland zijn geboren. Het is, door tal van oorzaken, bovendien vak lastig om op eigen kracht volop deel te nemen aan de maatschappij. Diverse initiatieven die het RCOAK ondersteunt, tonen gelukkig aan dat deze ouderen met een juist zetje uit een isolement kunnen worden gehaald, dat zij daar veel geluk aan ontlenen en dat zij zo in hun kracht gezet worden. En dat vervolgens hun rol en betekenis voor anderen in hun buurt of leefomgeving kan groeien. De ervaring leert óók dat zo’n ‘zetje’ geven niet eenvoudig is. Dat moet met aandacht, in gelijkwaardigheid en gericht op kwalitatief hoogwaardige impact.
De initiatieven die het RCOAK ondersteunt, maken dus duidelijk dat er een enorm maatschappelijk potentieel schuilt in ouderen met een migratieachtergrond. Het onbenut laten van dat potentieel is een gemiste kans voor de gehele maatschappij én een verspilling van waardevol sociaal kapitaal. Het RCOAK wil bijdragen aan het versterken en verder aanboren van dit kapitaal. Dit via een artikelenreeks waarin het fonds laat zien hoe dit werkt bij de genoemde initiatieven, waardoor andere organisaties handvatten krijgen om ook meer van betekenis te zijn voor en mét oudere migranten. Dit openingsartikel vormt een inleiding op de reeks die loopt tot het voorjaar van 2026.
Door: Nina Conkova, Jelte Bakker & Rieke Schouten
Nederland vergrijst en het beeld van ouder worden verandert in een razendsnel tempo. Niet alleen worden we met z’n allen ouder, ook neemt het aantal 80-plussers toe. Dit geldt óók voor mensen met een migratieachtergrond. Inmiddels heeft één op de vier Nederlanders een migratieachtergrond, en zo’n één miljoen van hen behoort tot de oudere generatie.
Deze groep (vaak aangeduid als ‘oudere migranten’) is ontzettend divers. Denk aan de eerste generatie gastarbeiders uit de jaren 60 en hun gezinnen, de grote vluchtelingenstromen uit de jaren 80 of mensen die hier ooit voor de liefde of als expat kwamen. De diversiteit tussen maar ook binnen groepen is dus enorm, maar wordt vaak over het hoofd gezien.
Het maatschappelijk discours over oudere migranten richt zich veelal uitsluitend op ouderen met een niet-Europese achtergrond en gaat vaak gepaard met negatieve, stereotype beelden. Migrantenouderen worden neergezet als kwetsbaar, afhankelijk van het zorgsysteem en als mensen die nauwelijks de weg naar buiten vinden. Als mensen die niet verbonden zijn met de samenleving. Je hoort helaas weinig over succesvolle initiatieven die deze ouderen wel degelijk in hun kracht zetten en over de belangrijke rol daarbij van de oudere migranten zelf.
De onzichtbare kracht van communities
Hoewel objectieve indicatoren zoals inkomen en gezondheid gemiddeld genomen op kwetsbare situaties wijzen, laten onderzoek en praktijk ook zien dat veel oudere migranten juist kracht geven aan, én vinden in, familie, religie en sociale verbondenheid. Die kracht is zichtbaar in de manier waarop zij relaties opbouwen en onderhouden, en nieuwe communities vormen, niet zelden komt daarbij ondersteuning goed van pas.
Vanuit succesvolle initiatieven gericht op ouderen migranten kunnen bloeiende ontmoetingsplekken ontstaan, al dan niet fysiek, waar mensen met verschillende achtergronden elkaar vinden en samen activiteiten ondernemen. Van kookworkshops tot wandelgroepen, van taalcafés tot buurtmoestuinen. Door het hele land kunnen deze communities vervolgens een onmisbare rol vervullen: in het bouwen van bruggen tussen groepen, door het bevorderen van wederzijds begrip en door zo bij te dragen aan de veerkracht van de samenleving.
Drie blinde vlekken
Ondanks de groeiende aandacht voor thema’s als vergrijzing en diversiteit, is er nog weinig aandacht voor het belang van de communityvorming die via dergelijke succesvolle initiatieven gericht op oudere migranten tot stand komt. We zien drie belangrijke blinde vlekken.
Eerste blinde vlek: in de wetenschap
Terwijl praktijkervaringen laten zien dat oudere migranten met een juist zetje actief communities kunnen vormen en onderhouden, en daarmee bijdragen aan hun eigen welzijn én aan dat van de buurt, blijft dit in wetenschappelijke literatuur onderbelicht. Bestaand onderzoek richt zich vaak óf op communityvorming onder migranten óf onder ouderen als doelgroep, maar zelden op de combinatie van ouder worden én een migratieachtergrond hebben. Ook de rol van maatschappelijke initiatieven vanuit de samenleving hierbij wordt niet vaak onderzocht.
In de literatuur over communityvorming onder ouderen in het algemeen ligt de nadruk vooral op participatie, eenzaamheid, gezondheidsuitkomsten en welzijn. Studies tonen overtuigend aan dat deelname aan communities positief bijdraagt aan al deze aspecten. Maar ze kijken zelden naar hoe diversiteit op basis van bijvoorbeeld migratieachtergrond, deze processen beïnvloedt.
De literatuur over communityvorming onder migranten heeft zich daarentegen ontwikkeld rondom thema’s als integratie, diaspora-organisaties, transnationale netwerken en sociaal kapitaal. Dat levert inzicht op in hoe migranten sociale structuren opbouwen en sociaal kapitaal ontwikkelen, maar leeftijd en de specifieke dynamiek van ouder worden blijven hierin vrijwel onbesproken.
Tweede blinde vlek: bij fondsen en financiering
Fondsen en andere financiers van maatschappelijke initiatieven richten hun aandacht en beoordelingscriteria vooral op individuele in plaats van collectieve impact. Bijvoorbeeld op het verminderen van eenzaamheid of het verbeteren van gezondheid. Zulke uitkomsten zijn relatief eenvoudig te meten en te verantwoorden, wat ze aantrekkelijk maakt binnen traditionele subsidie- en evaluatiekaders.
De collectieve waarde van communityvorming – zoals het versterken van onderlinge relaties, het opbouwen van sociaal kapitaal of het vergroten van lokale veerkracht – laat zich moeilijker vangen in standaardindicatoren. Daardoor blijft deze dimensie onderbelicht of wordt zij slechts zijdelings meegenomen bij financieringsbeslissingen.
Het resultaat is een beperkt en vaak ook een paternalistisch beeld van ‘kwetsbare ouderen’ als passieve ontvangers van zorg, gelden en hulp, in plaats van als actieve burgers die juist via communities kracht en handelingsvermogen ontwikkelen. Terwijl de initiatieven die het RCOAK steunt en die in het vervolg van de serie worden geportretteerd, laten zien deze ouderen met het ‘juiste zetje’ bijvoorbeeld veel minder eenzaamheid ervaren en van meer betekenis worden binnen de communities waarin zij participeren.
Derde blinde vlek: in de media, politiek en maatschappij
Het dominante maatschappelijke en politieke discours rond integratie draagt bij aan een eenzijdig en vaak stereotiep beeld van migranten, waaronder oudere migranten. In beleid, debat én media wordt integratie nog te vaak voorgesteld als een proces van culturele aanpassing van migranten aan een vermeende dominante meerderheidscultuur. Kranten en andere media versterken dit frame door migratie voornamelijk te benaderen in termen van problemen, tekorten of dreigingen.
Wetenschappers signaleren dat integratie een wederzijds en structureel proces is: samenleven wordt niet alleen bepaald door de bereidheid van migranten zich aan te passen, maar ook door de sociale, politieke en economische condities die inclusie mogelijk maken. Dat is natuurlijk een maatschappelijke opdracht, maar het mooie is dat de initiatieven die het RCOAK ondersteunt daar via de ‘juiste zetjes’ ook al aan bijdragen.
Communities en de Nederlandse realiteit
De kloof tussen het beeld in de media en politiek en de dagelijkse werkelijkheid in veel Nederlandse wijken en buurten wordt steeds groter. In grootstedelijke buurten maar ook in veel kleinere gemeenten bouwen mensen met diverse achtergronden aan communities. Hier is samenleven geen theoretisch verhaal, het gebeurt elke dag.
In de praktijk ervaren oudere migranten de nieuw opgebouwde communities zoals ontstaan via de initiatieven die het RCOAK ondersteunt, als essentiële bronnen van steun, verbinding en zingeving. Het blijkt echter vaak uitdagend om deze communities te laten voortbestaan wanneer zij eenmaal gevormd zijn. Hoewel het om relatief kleine bedragen gaat, lukt het veel lokale initiatiefnemers niet om hiervoor financiële ondersteuning te krijgen van de eigen gemeente of deze onder te brengen in bestaande voorzieningen in de wijk.
Er is al met al nog veel werk aan de winkel, ook op het niveau van beleid en politiek. In de aanloop naar de nationale verkiezingen in oktober 2025 én tijdens de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen was er nauwelijks aandacht voor de kracht van ouderen, laat staan voor ouderen met een migratieachtergrond. Waar politici wél over praten zijn de zorgkosten, pensioenleeftijd en soms eenzaamheid. Dit zijn allemaal belangrijke thema’s, maar het gesprek over hoe ouderen zelf (kunnen) bijdragen aan oplossingen voor uitdagingen en aan sterke, veerkrachtige communities ontbreekt grotendeels. Het idee dat oudere migranten actieve bruggenbouwers kunnen zijn tussen verschillende groepen in de samenleving komt nauwelijks aan bod, terwijl de initiatieven die het RCOAK ondersteunt laten zien dat dit wel degelijk mogelijk is en gebeurt.
Dit gebrek aan aandacht voor communityvorming met en door oudere migranten leidt tot een mogelijke verspilling van waardevol kapitaal. Migratie en diversiteit zijn van alle tijden en zullen naar verwachting alleen maar toenemen. Nederland staat voor een toekomst waarin integratie een blijvend onderwerp is. Juist oudere migranten – de generatie die ervaring heeft met het opbouwen van een nieuw leven in een nieuw land – beschikken over een schat aan kennis en ervaring. Deze generatie kan een cruciale rol spelen in het versterken van de sociale infrastructuur van buurten en andere communities en in het begeleiden van nieuwere generaties migranten. Maar dan moeten ze daartoe wel verleid en gefaciliteerd worden.
Lessen uit onderzoek naar communityvorming
Hoewel de wetenschappelijke literatuur weinig oog heeft voor communityvorming onder oudere migranten, leert onderzoek naar communityvorming onder migranten van alle leeftijden ons wel belangrijke lessen:
Sociaal kapitaal als sleutel en motor: Het opbouwen van verbindingen – zowel tussen verschillende groepen onderling (bridging) als tussen burgers en instituties zoals gemeenten, verenigingen, werk en zorgorganisaties (linking) – blijkt cruciaal. Dit noemen onderzoekers sociaal kapitaal. Initiatieven en interventies die sociaal kapitaal versterken, blijken het meest effectief in het verminderen van eenzaamheid en het bevorderen van communityvorming. Daarbij geldt dat deze verbindingen niet alleen een positief resultaat zijn van succesvolle initiatieven – bijvoorbeeld doordat ze eenzaamheid tegengaan – maar ook de motor vormen die ervoor zorgt dat communities daadwerkelijk impact maken. Met andere woorden: sterke sociale netwerken zijn zowel het doel als het middel.
Veerkracht van communities werkt op meerdere niveaus: De kracht van communities ontwikkelt zich niet op één, maar op meerdere niveaus tegelijk. Op individueel niveau kan elke deelnemer zich sterker en zelfverzekerder voelen. Op groepsniveau ontstaan hechte netwerken en onderlinge steun. Op maatschappelijk niveau zullen buurten veerkrachtiger worden. Hiervoor is wel een faciliterende context nodig: beleid dat ruimte geeft, instellingen die ondersteuning bieden en zich bewust zijn van mogelijke machtsrelaties. Zo’n faciliterende context bevordert dat onderlinge verbinding en steun kunnen opbloeien en floreren.
Vertrouwen en gedeelde ervaring als basis: Initiatieven waarbij mensen met vergelijkbare ervaringen elkaar ondersteunen (zogeheten peer-geleide initiatieven) blijken bijzonder effectief. Dit komt doordat mensen elkaar dan herkennen, elkaars taal spreken (figuurlijk) en gemakkelijker vertrouwen opbouwen. Wanneer iemand met bijvoorbeeld een migratieachtergrond die eenzaam is geweest andere migranten of eenzame deelnemers ondersteunt, voelt de drempel om deel te nemen vaak lager en is de bereidheid om zelf bij te dragen groter.
Co-creatie en culturele afstemming maken het verschil: Tot slot wijst onderzoek op het belang van initiatieven die echt aansluiten bij de culturele achtergronden, taal en levenservaringen van migranten. Wanneer deelnemers van meet af aan meedenken en meebeslissen (dit noemen we co-creatie) bereik je niet alleen meer mensen, maar ontstaat er ook een sterker gevoel van eigenaarschap. Dit zorgt ervoor dat initiatieven duurzamer en effectiever zijn.
Naar zichtbaarheid en versterking van communityvorming
In de praktijk laten tal van initiatieven die het RCOAK ondersteunt zien dat communityvorming niet alleen de veerkracht van oudere migranten vergroot, maar ook positieve effecten heeft op buurten en de samenleving als geheel. Communities dragen bij aan onderlinge steun en wederzijds begrip, en fungeren als waardevolle schakels tussen mensen met bijvoorbeeld verschillende nationaliteiten, geloofsovertuigingen of opleidingsniveau.
Met een serie artikelen die volgt op dit stuk, zetten we een volgende stap: we beschrijven zeven interventies (die momenteel door het RCOAK gefinancierd worden) en brengen in kaart hoe ze communityvorming bevorderen. We laten zien hoe verschillende aanpakken in de praktijk bijdragen aan het versterken van verbindingen, het vergroten van participatie en het opbouwen van duurzame sociale structuren waarin oudere migranten niet alleen ondersteuning ontvangen, maar ook actief bijdragen aan de samenleving.
Klik hier om je aan te melden voor de nieuwsbrief (linksonder op deze pagina) of volg het RCOAK op LinkedIn. Dan zie je de artikelen de komende maanden automatisch verschijnen!
Dit artikel werd in opdracht van het RCOAK geschreven door Nina Conkova (senior onderzoeker en programmaleider Culturele Diversiteit bij Leyden Academy on Vitality and Ageing), Jelte Bakker (socioloog en oprichter van Vintage Society) & Rieke Schouten (Projectleider bij Stichting RCOAK)
Stichting RCOAK – fonds voor een menswaardig bestaan – is een Amsterdams vermogensfonds dat al meer dan 420 jaar actief is in onze hoofdstad. Het fonds versterkt organisaties en initiatieven gericht op ouderen in heel Nederland, en op Amsterdammers in bestaansonzekerheid.
